Στην οικοδομική, ο σίδηρος χρησιμοποιείται περιορισμένα. Κατά κύριο λόγο στα κουφώματα (στήριξη, στερέωση, λαβή, ασφάλιση) και στα ανοίγματα (σιδεριές) γενικότερα. Μερικοί γάντζοι και καρφιά που εντοιχίζονται χρησιμεύουν για να κρεμούν οικιακά αντικείμενα, βούργιες (μεγάλα σακιά) και σφαχτά.
Τα μεταλλικά εξαρτήματα της πόρτας και του παράθυρου (μάσκουλα, κοντομηριά, κερκέλια, ζεμπερέδες, κλειδαριές) αποτελούν το κύριο αντικείμενο της μεταλλοτεχνίας στην οικοδομική.
Οι τεχνίτες που κατασκευάζουν σφυρήλατα αντικείμενα είναι οι λεγόμενοι χαλκιάδες. Τον προηγούμενο αιώνα και ίσως και πολύ παλιότερα υπήρχαν στις πόλεις τεχνίτες που δούλευαν αποκλειστικά τα μέταλλα των κουφωμάτων και ονομάζονταν τουλάχιστον στην περιοχή του Ηρακλείου, «κυρλιτζήδες».
Αυτά τα αντικείμενα είναι μικρά σε μέγεθος και είναι εμφανής η διάθεση μιας ιδιαίτερης περιποίησης κυρίως του κερκελιού και του ζεμπερέ, όπως επίσης και η εξέλιξη του μηχανισμού στην κλειδαριά. Η αντιμετώπιση όλης της κατασκευής της πόρτας στηρίζεται στη σαφή διαφορά μεταξύ της εξωτερικής (όψη) και της εσωτερικής πλευράς. Έτσι όπως η εξωτερική πλευρά είναι ιδιαίτερα επιμελημένη, είναι αντίστοιχα επιμελημένα τα κερκέλια, οι ζεμπερέδες, ακόμη και το μέταλλο που περιβάλλει την κλειδαρότρυπα. Στην εσωτερική πλευρά τα αντικείμενα είναι πιο απλά και σπάνια «κεντημένα».
Η τεχνική επεξεργασία του σιδήρου που ακολουθείται είναι η σφυρηλάτηση κατόπιν θέρμανσης στο καμίνι. Έτσι αποκτά τη συγκεκριμένη και επιθυμητή μορφή. Το «κέντημα» (ξόμπλι) γίνεται με τη βοήθεια μικρών καλουπιών και του σφυριού. Τονίζεται αυτό γιατί μ’ αυτά τα βαριά εργαλεία και με πολύ επίπονη εργασία, κεντούν οι χαλκιάδες πάνω στο σίδερο πανέμορφα μοτίβα.
Η επεξεργασία και η επιμέλεια όλων των σφυρήλατων αντικειμένων που χρησιμοποιούνται στην οικοδομική, συνδέεται εκτός απ’ τα οικονομικά δεδομένα και με την αισθητική αντίληψη της κάθε εποχής και την αρχιτεκτονική έκφραση.
Αυτό που είναι εντυπωσιακό είναι το κέντημα των κερκελιών και τα σχήματα των ζεμπερέδων στα μοναστήρια. Οι τεχνίτες βάζουν όλο το μεράκι τους αλλά και τις θύμισές τους πάνω στα μικρά σιδερένια αντικείμενα, που έχουν καθαρά βυζαντινά μοτίβα.
Η δεκτικότητα στοιχείων άλλων πολιτισμών ή τεχνοτροπιών από τους ντόπιους μάστορες, τους δημιουργούς, μετουσιώνεται απ’ την τέχνη και την τεχνική τους, τη διάθεση και την ευρηματικότητά τους, το μεράκι τους και το καλό τους γούστο, σε μια τέχνη αξιόλογη και είναι για μας σπάνια κληρονομιά.
«Η φύση στένεψε τον απλό άνθρωπο να βρει το θεμελιακό το απαραίτητο στη φυσική και πνευματική του ζωή»[2](Δ. Πικιώνης).
2. Δ. Φιλιππίδης, «Νεοελληνική Αρχιτεκτονική», Αθήνα 1984, σελ. 158 και παραπομπή 122 (Δ. Πικιώνης, Φιλική Εταιρεία 4/1925).
|
